Haber: ÇAĞATAN AKYOL - Kamera: SADIK KARAKULOĞLU
İnşaat Mühendisleri Odası (İMO) 2. Başkanı Nusret Suna, 17 Ağustos 1999 Marmara Depremi'nin 23. yıl dönümünde, “Ülkemiz oldukça zor bir dönemden geçmektedir. Ekonomik anlamda yaşanan kriz koşullarında olası bir büyük depremin sonuçlarının 2001 krizinde yaşananlardan çok daha ağır olacağı açıktır. Başta İstanbul ve Marmara Bölgesi olmak üzere, olası büyük bir depremin Türkiye’ye neler yaşatacağını kestirmek zordur” dedi.
Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) bağlı İMO, Marmara Depremi'nin 23. yıl dönümü nedeniyle bugün İstanbul’da basın toplantısı düzenledi. Toplantıda İMO 2. Başkanı Nusret Suna, İMO İstanbul Şubesi Başkanı Füsun Sümer ve Şube Sekreteri Evren Korkmazel yer aldı. Nusret Suna, temel insan haklarından olan barınma hakkının tüm yurttaşlara sunulabilmesi için depremi unutmama, unutturmama ısrarını sürdürmeye, güvenli ve sağlıklı yapı üretimi sağlanana kadar siyasi iktidarların görev ve sorumluluğunu hatırlatmaya kararlı olduklarını dile getirdi. Suna, şöyle konuştu:
“PLANLAR KAĞIT ÜZERİNDE KALIYOR: Bugüne kadar depreme karşı hazırlık, yapı güvenliği, hasar tespiti gibi konularda çokça konuşuldu, bu konular hakkında çokça yazılıp çizildi. Ancak bir doğa olayı olan depremin ülkemizde her defasında afete dönüşmesine bir türlü engel olunamıyor. Çıkarılan yasa ve yönetmelikler, yıllara dayanan çalışmalarla oluşturulan plan ve projeler, uygulama aşamasına geçemeden kağıt üzerinde kalıyor. Ne yazık ki yapılan çalışmalar, daha çok afet sonrası yara sarma düzeyinde kalıyor. Bir deprem coğrafyasında yer alan ülkemiz, tarih boyunca birçok kez yıkıcı depremlerle karşı karşıya kalmıştır. Özellikle Marmara Bölgesi'nin gerek ekonomik anlamda gerekse sosyokültürel açıdan coğrafyamızda merkez pozisyonunu yüzyıllardır koruması nedeniyle bu bölgede yaşanan depremler ciddi sonuçlar doğurmuştur.
99 DEPREMİ, 2001 EKONOMİK KRİZİNİN SEBEPLERİ ARASINDA SAYILMAKTADIR: Cumhuriyet döneminin gerek can ve mal kaybı açısından gerekse sosyal ve ekonomik sonuçları açısından en yıkıcı depremlerinden biri, 17 Ağustos 1999 tarihli Gölcük merkezli depremdir. 7,4 büyüklüğündeki bu deprem, başta Marmara Bölgesi olmak üzere tüm Türkiye’yi etkilemiştir. Ülkemizin ekonomik anlamda üretim ve ticaret merkezi olan ve yurdun her yerinden göç alan bir bölge olması nedeniyle bu depremin tüm yurttaşlarımızı doğrudan ya da dolaylı olarak etkilediğini söylemek mümkündür. Depremde 20 binden fazla yurttaşımız hayatını kaybederken yaralı sayısı 50 bini aşmıştır. Bölgede yaklaşık 113 bini yıkık ve ağır hasarlı olmak üzere toplam 365 bin bina hasar görmüştür. Ortaya çıkan kayıpların ve hasarın büyüklüğü, deprem sonrası müdahalede yaşanan sorunlarla birlikte bu depremin etkisi öyle şiddetli olmuştur ki 2001 ekonomik krizinin önemli sebepleri arasında sayılmaktadır.
YAPILMASI GEREKENLER BELLİDİR: Bu kadar büyük sonuçlar doğuran 17 Ağustos depremi, depreme bakış açısının değişmesinde bir milat olarak kabul edilmiştir. Yalnızca deprem sonrası yapılacak müdahaleler değil, depremden önce alınması gereken tedbirler de tartışılmıştır. Plansız, çarpık kentleşmenin ve mühendislik hizmeti almayan yapıların ne kadar büyük tehdit oluşturduğu anlaşılmış, bu konuda birçok kurum ve kuruluş tarafından neler yapılması gerektiği konusunda çalışmalar yapılmış, bu çalışmalar birleştirilerek strateji ve eylem planlarına dönüştürülmüştür. Odamızın da bu konuda çeşitli çalışmaları olmuş, deprem kongreleri, çalıştaylar düzenlenmiş, raporlar hazırlanmış, kamuoyunu aydınlatacak ve deprem konusunda farkındalığı ve bilinci artıracak çalışmalar yapılmıştır. Yıllara dayanan çalışmalar sonucunda, deprem konusunda sorunlar da bu sorunların çözümü için yapılması gerekenler de bellidir.
YAPI STOKUNUN ENVANTERİNİN ÇIKARILMASI KONUSUNDAKİ ÇALIŞMALAR HIZLANDIRILMALI: 2011 yılında Bakanlar Kurulu kararıyla yürürlüğe konan ve 2012-2023 yıllarını kapsayan ‘Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı’nda (UDSEP) alınan kararların uygulamaya geçirilmesi, depreme hazırlık konusunda en önemli çaba olacaktır. UDSEP’e göre başta okul ve hastaneler olmak üzere Türkiye’deki bina envanterinin çıkarılması ve mevcut yapıların hasar görebilirlikleri ve riskleri esas alınarak gruplandırılması planlanmıştır. Oysa 2020 yılında TBMM’de kurulan Deprem Komisyonu’nun 2021 tarihli raporunda, 2017 yılı itibarıyla bitirilmesi gereken envanter ve riskli yapı tespiti çalışmalarının 2021 yılı itibarıyla nasıl yapılacağının yönteminin bile çıkarılamadığı anlaşılmaktadır. Mevcut yapı stokunun envanterinin çıkarılması konusundaki çalışmalar hızlandırılmalı, mevcut durum tespit edilerek acilen güçlendirilmesi veya yenilenmesi gereken binalar belirlenerek bir plan doğrultusunda yapı stokunun depreme dirençli hâle getirilmesi sağlanmalıdır.
ŞANTİYE ŞEFLİĞİ GÖREVİ USULÜNE UYGUN YAPILMIYOR: Teknik ekiplerin gözlem ve değerlendirmelerinde, gerçekleşen depremlerde genel olarak binaların yıkılma ve ağır hasar görmelerinin ana nedenleri olarak malzeme ile ilgili sorunlar, donatı detaylandırması ile ilgili sorunlar, alt kat kolonlarının göçmesi ile ilgili sorunlar, kısa kolon oluşumu ile ilgili sorunlar; tasarım, imalat ve kullanım aşamasındaki denetim eksikliği sorunları gibi ana hususlar tespit edilmektedir. Teşhis bellidir. Deprem etkileri nedeniyle oluşan yapısal hasarlar büyük oranda yapıların inşası ya da sonrasındaki denetimsizlik nedeniyle ortaya çıkmaktadır. O halde yapı üretim sürecindeki sorunların ortadan kaldırılması yetkililerin öncelikli görevi olmalıdır. Yapı üretiminin mühendislik esaslarına uygun olarak gerçekleştirilmesini sağlayan en önemli görev şantiye şefliğidir, ancak bu görevin usulüne uygun olarak yerine getirilmemesi, inşaat hatalarını dolayısıyla deprem hasarlarını büyütmektedir.
HER ŞANTİYE ŞEFİ SADECE BİR ŞANTİYEDE TAM ZAMANLI OLARAK GÖREVLENDİRİLMELİ: Şantiye şefinin görevini tanımlamak gerekirse; bir yapının fen ve tekniğe, ruhsata esas teşkil eden projesine uygun olarak inşa edilmesi ile inşaatın iş ve işlemlerinin planlanmasını sağlamaktır. Bunun yanında işçi sağlığı ve iş güvenliğini şantiye sahasında gözetmek gibi önemli bir görevi daha bulunmaktadır. Türkiye, işçi ölümlerinde dünya çapında en üst sıralarda yer almaktadır. Şantiye şefliği görevinin hakkıyla yerine getirilmemesi, bu seviyelerdeki işçi ölümlerinin başlıca sebeplerinden biridir. Tam da bu sebeple biz İnşaat Mühendisleri Odası olarak, sınırlı durumlar dışında, her şantiye şefinin sadece bir şantiyede tam zamanlı olarak görevlendirilmesi gerektiğini vurguluyoruz.
YURTTAŞLARIN GÜVENLİĞİ SERBEST PİYASA KOŞULLARINA TESLİM EDİLMİŞTİR: Mevcut yapı denetimi sistemi ile yurttaşların can ve mal güvenliği etik kurallardan yoksun olan serbest piyasa koşullarına teslim edilmiştir. 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun’un öngördüğü sistemde, kamusal bir hizmet olan denetim hizmeti ticarileştirilmiştir. Denetim sisteminin ticari ilişkilerin belirleyiciliğine terk edilmesiyle rant ilişkileri tekniğin, fen ve sanat kurallarının önüne geçmiştir. Sağlıklı işleyen bir sistemde planlama, projelendirme, üretim ve denetim hizmetleri birbirinin tamamlayıcısı olarak düşünülmeli, buna göre de İmar Kanunu başta olmak üzere Yapı Denetim Kanunu, Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun ve ilgili tüm kanunlar ve bağlı yönetmelikleri, kamu yararı ilkesi gözetilerek ve bütüncül bir anlayışla yeniden düzenlenmelidir. Mevcut Yapı Denetim Yasası’nın öngördüğü ticari yanı ağır basan yapı denetim şirketi modeli yerine uzmanlık ve etik değerlere sahip yapı denetçilerinin etkinliğine dayalı, meslek odalarının sürece etkin katılımını sağlayacak yeni bir denetim süreci modeli hayata geçirilmelidir. Bu modellemede proje denetimi ile yapı denetimi birbirinden ayrılmalıdır.
RANT ODAKLI DÖNÜŞÜM GERÇEKLEŞTİRİLMEKTEDİR: Devletin asli görevi sağlıklı, güvenli ve yaşanabilir kentler kurmak ve yaşanabilir bir çevre oluşturmaktır. Oysa bugün, devlet eliyle ‘kentsel dönüşüm’ adı altında mühendislik, mimarlık ve şehir planlama disiplinlerinin teknik ve bilimsel gereklilikleri ile toplumun ihtiyaçları, sosyoekonomik yapısı dikkate alınmadan rant odaklı dönüşüm gerçekleştirilmektedir. Kentlerin tarihi ve doğal dokusu yok edilmektedir. Bugün başta İstanbul olmak üzere kentlerimizde yenilenmeyi ve güçlendirilmeyi bekleyen onca yapı varken kentsel yenileme ve kentsel dönüşüm gayrimenkul piyasasının talepleri doğrultusunda hayata geçirilmektedir. Kentsel dönüşüm, riskli yapıların dönüştürülmesi şeklinde değil, rant değeri yüksek bölgelerde yapılaşma olarak gerçekleşmektedir. Öyle ki boş arsalar üzerinde kentsel dönüşüm yapılmaktadır.
KANAL İSTANBUL PROJESİ ÖLÜ DOĞAN BİR PROJEDİR: Yıllardır gündeme getirilen ve olası bir depremin çok daha büyük felakete dönüşmesine neden olacak olan Kanal İstanbul, ölü doğan bir projedir. Marmara Bölgesi için bir çevre felaketini tetikleyecek olması bir yana, deprem riski çok yüksek olan kentin Avrupa Yakası'nı ikiye bölmenin yaratacağı belirsizliklerin neye mâl olacağı bilinmemektedir. Mevcut durumda bile deprem toplanma alanları, ulaşım güzergâhları yok edilen bir kentin afete müdahale olanakları adeta engellenirken bölünmüş bir kentin deprem sonrasında nasıl tepki vereceği de büyük bir bilinmezliktir. Depremin afete dönüşmesini engellemenin yöntemlerinden biri de kentsel yoğunluğu azaltıp kenti dönüştürmektir. Bunun aksine, Kanal İstanbul projesi ile kentin nüfusuna yaklaşık 8 milyon ilave olacağı, İstanbul nüfusunun 25 milyon, Trakya nüfusunun ise İstanbul nüfusu dahil 40 milyonu bulacağı hesaplanmaktadır.
ATATÜRK HAVALİMANI’NIN YERİNE MİLLET BAHÇESİ YAPILMASI AKLA VE MANTIĞA SIĞMAMAKTADIR: Bir yandan ülkemizin uzun yıllar ödeme yapmak zorunda kaldığı, kalacağı yatırımlara büyük paralar harcanırken diğer yandan ülkenin en işlevli, en gerekli yapıları yok edilmektedir. İstanbul’un raylı ulaşım bağlantısı bulunan tek havalimanı olan Atatürk Havalimanı, deprem tehlikesi altında bulunan bir kent için stratejik önemde bir üs konumundadır. Deprem tehlikesi altındaki İstanbul’un bu önemli tahliye ve ikmal hattının kullanıma hazır durumda tutulması gerekmektedir. Bugün Atatürk Havalimanı’nın yok edilerek yerine Millet Bahçesi yapılmasını konuşuyor olmamız bile akla ve mantığa sığmamaktadır.
İMAR AFFI UYGULAMALARINA SON VERİLMELİDİR: Mevcut yapı stokumuzun belirsizliği bilinen bir gerçektir. Olası bir depremden nasıl etkileneceği bilinmeyen çok sayıda bina mevcutken üstüne bir de siyasal iktidarlarca çıkarılan imar afları, can ve mal kayıpları tehdidini büyütmektedir. Ülkemizde imar afları, kaçak yapılaşmanın en önemli teşvik unsurlarından birisi olmuş, toplumun sağlıklı ve güvenli konutlarda yaşamasını belirsizliğe sokmuştur. Devletin bir binaya iskan ruhsatı vermesi, vatandaşına o yapıda güvenle oturabileceği yönünde güvence sunması anlamına gelir. Oysa mühendislik hizmeti almamış bu yapıların doğa olayları karşısında hasara uğramaları halinde sorumluluk, bu kararı alan devletin, siyasi iktidarın üzerindedir. Her seçim öncesi siyasi ikbal uğruna gündeme getirilen imar affı uygulamalarına son verilmeli, imar affından yararlanan yapılar denetlenmelidir.
DEPREMİN SONUÇLARI AĞIR OLACAKTIR: Sonuç olarak, ülkemiz oldukça zor bir dönemden geçmektedir. Ekonomik anlamda yaşanan kriz koşullarında olası bir büyük depremin sonuçlarının 2001 krizinde yaşananlardan çok daha ağır olacağı açıktır. Üstelik kentlerimiz öylesine kalabalıklaşmış; plansızlık, kaçak yapılaşma öylesine ilerlemiş, afet toplanma alanları ranta açılmıştır ki can ve mal kaybı açısından da büyük bir tehlike bizleri beklemektedir. Başta İstanbul ve Marmara Bölgesi olmak üzere, olası büyük bir depremin Türkiye’ye neler yaşatacağını kestirmek zordur.
TABLOYU EL BİRLİĞİYLE TERSİNE ÇEVİREBİLİRİZ: TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası olarak hem yetkili kurum ve kuruluşlara hem de tüm kamuoyuna seslenmek istiyoruz. Bu karamsar tabloyu el birliğiyle tersine çevirmemiz mümkündür. Biz İMO olarak, tüm bilimsel-teknik birikimimizle, sahada edindiğimiz tecrübe ve yetişmiş kadrolarımızla başta deprem olmak üzere doğa olaylarının afetlere dönüşmesini önleme konusunda görev almaya hazırız. Yukarıda da bahsettiğimiz gibi, sorunlar da bellidir, çözümleri de. Yeter ki çözüm için ortaya irade konulsun.”
İMO İstanbul Şubesi Başkanı Füsun Sümer de depremin yıl dönümü nedeniyle İstanbul’da düzenledikleri etkinliklerden bahsetti. Sümer’in konuşmasının ardından gazetecilerin sorularını yanıtlayan Nusret Suna, yakın zamanda İstanbul’da büyük bir deprem olma olasılığına ilişkin, “1999 depremi sonrasında ‘30 yıl’ denilmişti. Artı 10, eksi 10 yılı olabilir. Bugün veya yarın deprem olacakmış gibi hazırlıklı olmalıyız” değerlendirmesi yaptı.