Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü tarafından listeleneniİllere göre korunması gerekli taşınmaz kültür varlıkları bakımından oldukça zengin olan Adıyaman’da, 2019 yılı sonu itibariyle anıt ve abideler 2, idari yapılar 2, kültürel yapılar 43, askeri yapılar 5, endüsriyel ve ticari yapılar 8, dinsel yapılar 72, mezarlıklar 8, sivil mimarlık örneği 7, kalıntılar 24 olmak üzere toplam 154 kültür varlığı bulunuyor.
Nemrut Dağı
Nemrut Dağı ören yeri, İl Merkezine direkt 87 kilometre, Arsameia Antik yolu üzerinden 77 kilometre Kahta ilçesine 43 kşlometre uzaklıktadır. Dünya harikası olan bu tümülüs, Doğu Toros sıradağları üzerinde 2206 metre yükseklikte, Fırat Nehri geçitlerine ve ovaya hakim bir tepe üzerindedir.
Kommagene Kralı I. Antiochos için yapılan anıt mezar üzerinde kırma ve çakıl taşları yığılarak bir tümülüs oluşturulmuş ve tümülüsün etrafındaki teraslar üzerine ateş sunağı ve Greko-Pers üslubunda dev heykel ve kabartma steller yapılmıştır.
Kızılin Köprüsü
Adıyaman merkeze 45 kilometre uzaklıkta yer alan milattan sonra ikinci yüzyıla tarihlendirilen Kızılin Köprüsü tanıtılmayı bekliyor.
İkinci yüzyılda yapılan Kızılin Köprüsü, Adıyaman merkeze bağlı Ağcin köyü ile Besni ilçesine bağlı Kızılin köyü sınırları arasında yer almaktadır. Göksu çayının iki yakasını birleştiren köprünün 19’uncu yüzyılda iki köy arasındaki husumet nedeniyle orta kemerden patlatıldığı bilgisi halk arasında dolaşan bilgiler arasında. Milattan sonra ikinci yüzyılda, Roma döneminde hüküm süren Kommagene Uygarlığı tarafından inşa edilen köprü 155 metre uzunluğunda, 8 metre genişliğindedir. Yuvarlak orta kemerin kilit taşı ile yerden yüksekliği 31 metredir. Düzgün kesme taşlarla inşa edilen yapının bir taşı bir buçuk ile 2 ton arasındaki bir ağırlığa sahiptir.
Perre Antik Kent
2 bin yıllık bir medeniyetin izlerini üzerinde taşıyan Perre kaya mezarları, insanoğlunun dünya ve ahiret arasında nasıl bir irtibat kurduğunu günümüze taşıması açısından önem arz ediyor. Adıyaman-Çelikhan yolu üzerinde bulunan Perre (Pirin) Nekropol Alanı, tarihi dokusu ile görenleri hayrete düşüren yapılarıyla insanoğlunun dünya ve ahiret arasında nasıl bir irtibat kurduğunu günümüze taşıması açısından önem arz ediyor.
Milattan önce birinci yüzyıl, milattan sonra 72 yılları arasında hüküm sürmüş olan Kommagene Krallığına ait kaya mezarlar, yaklaşık bin 500 dönüm arazi üzerinde kurulmuştur. Günümüzde çok az bir kısmı yeryüzüne çıkarılmış olan kaya mezarların büyük bir kısmı ise henüz gün yüzüne çıkarılmayı beklemektedir.
Sahabe Safvan B. Muattal (radiyallahu anhu)
Allah Resulü’nün, “Ben onun hakkında hayırdan başka bir şey bilmiyorum.” dediği Safvan Bin Muattal, ifk olayında kendisine iftira atılan ve daha sonra ayet-i kerime ile günahsız olduğu bildirilen sahabedir. Yöre halkı tarafından Safvan Bin Muattal, “Sahabeyi- pak” olarak da anılır.
Adıyaman’ın Samsat ilçesinde bulunan kabri yakın zamanda yapılan onarımlarla yenilenmeye devam ediliyor. Hazreti Peygamberi gözleri ile görmüş, söylediklerine şahit olmuş, yaşayışından örnekler almış, Kur’an-ı Kerim’in nazil oluşuna şahit olmuş, Peygamber Efendimizle birlikte savaşlara, seferlere katılmış nadide insanlardan biri Hazreti Safvan bin Muattal. Medine’yi terk edip bu Adıyaman’a kadar gelmiş Allah’ın dinini yaymak için ve burada şehit olmuş. Adıyaman için Samsat için büyük bir kazanç ve manevi bir değer. Ancak ne hazindir ki, hayatında mütevazı, garip bir yaşayış süren sahabenin kabri de mütevazı ve garip. Mimarisine gereken önem yeterince verilmemiş.
Musalla Camii
Adıyaman merkezde yer alan cami, bulunduğu mahalle ile aynı ismi taşımaktadır. Adıyaman’ın en eski camilerinden olup üzerinde herhangi bir kitabesi bulunmamaktadır. Yapının ne zaman yapıldığı kesin olarak bilinmemektedir.
Camilerin asli fonksiyonlarından uzaklaştırıp ahırlara ve harabelere çevrildiği dönemlerde cezaevine dönüştürülen Adıyaman’daki Musalla Camii, şehirdeki diğer yapılardan farklı olarak mimari özellikleri yönü ile dikkat çekiyor.
1308 H./1890 Miladi yılında minaresinin yıkıldığı rivayet edilmektedir. Caminin kuzey duvarı üzerinde sonradan yazılan kitabesine göre, Selçuklular döneminde Alparslan’ın Anadolu fethine müteakip yaptırdığı rivayet edilmektedir. Yapı 1938’de Adliye’ye satılmış, daha sonra 7044 sayılı kanunla Maliye hazinesinden VGM’ ye 1972 yılında tekrar intikal etmiş. Cami 32 yıl ceza evi olarak kullanıldıktan sonra Vakıflar İdaresi tarafından restore edilerek tekrar ibadete açılmıştır.
Ulu Camii
Adıyaman’ın en merkezi yeri olan çarşı içinde, Adıyaman’ın en büyük camisi olup bazı belgelere göre Dulkadiroğulları’ndan (Alâ-ü’d devle) yaptırmıştır. Bugünkü yapı 1279 H. (1863) de eski cami’in yıkılarak yeniden yapılmış şekli olup,1318 H. (1902’de büyük bir tamir görmüştür
Kitabesine göre (1318–1320 H.) de Mehmet Feyzi, tarafından tamir ettirilmiş olan tipik bir 19’uncu yüzyıl yapısıdır. Caminin ilk yapısı Dulkadiroğulları’ndan Alâ-ü’d devle Bey’in oğlu Durak Bey’in kenti idare ettiği dönemde 1506–1515 yılları arasında inşa edildiği kabul edilmiştir.
Minare kapısı üzerindeki biri 1213 H / 1798M.diğeri 1271 H. / 1854 M. yılında tamamen yıkılarak yeniden yapılmış olup Mehmet Feyzi tarafından yazılan ahşap kapı kanatlarındaki kitabesine göre 1318–1320 H. /1902–1904 M. yılları arasında onarılmıştır. 1986 yılındaki depremde minaresinin külah kısmı hasar görmüş, ancak daha sonra tamir ettirilmiştir.
Adıyaman (Hısn-I Mansur) Kalesi
Adıyaman şehir merkezinde yer alan kale yaklaşık 25 metre yükseklikteki yığma bir höyük üzerine kurulmuştur. Adıyaman’ın Hısn-ı Mansur olarak anılmasının ilham kaynağı bu kaledir. (İLKHA)
